Doğum tarihi: 17 Haziran 1927
Ölüm tarihi: 30 Eylül 2008
Kaç yaşında öldü: 81
Burcu: İkizler
Meslek: Yazar, Araştırmacı, Hukuk Adamı, Akademisyen
Doğum yeri: İstanbul
Ölüm yeri: Ankara
Yazar, Araştırmacı, Hukuk Adamı, Akademisyen
Metin And, Türk tiyatrosu, Türk-İslâm tasvir ve süsleme sanatları hakkındaki araştırmalarıyla tanınmış bilim ve kültür araştırmacısıdır.
Metin And, 17 Haziran 1927 tarihinde İstanbul’da doğmuştur. Asıl adı Metin Tevfik Çavdar’dır. Bankacı olan babası Reşid Çavdar Bey Rodos’lu, annesi Seniha Çavdar Hanım Vidin kökenlidir. Soyadı, liseyi bitirdikten sonra büyük dayısı Cenap And’ın evlâtlığı olduğundan “And” olarak değişti. 1946 yılında Galatasaray Lisesi’nden mezun oldu. 1950 yılında da İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun oldu.
Metin And, lise yıllarında babasının desteğiyle müzik ve tiyatro ile yakından ilgilendi. Öğrencilik yıllarında beş yıl İstanbul Belediyesi Konservatuvarı’nda Ferdi Ştatzer ve Cemal Reşit Rey’in derslerine dışarıdan devam etti. Yüksek lisans eğitimi için İngiltere’de Londra’ya gitti, fakat müzik ve tiyatro üzerinde çalışma isteği ağır bastığından bu alanda yoğunlaştı. Bir süre Almanya’da iş tecrübesi edinmek amacıyla staj gördü. 1953 yılında yurda dönerken yöneticiliğini yapacağı Kavaklıdere Şarapları’nın ihtisas alanında deneyim kazanmak için, Ren Nehri kıyısında, Eltville’de Almanya’nın en büyük şampanya firması olan Matheus Müller’e işçi olarak girdi. Dört beş ay çalıştıktan sonra yurda döndü, Kavaklıdere Şarapları’nda yönetici oldu. Hatta şampanya yapma yöntemini ve teknolojisini getirip Ankara’ya kurdu. Bu arada müzikle, opera, bale ve tiyatro ile ilgisini de hiç kesmedi. Bir süre bale ve genel kültür konularında yazdığı Forum dergisinin daha sonra sahibi oldu.
Metin And, Türkiye’ye döndükten sonra babası olan Cenap And’ın Ankara’da kurmuş olduğu Kavaklıdere Şarapları’nda çalışmaya başladı. Bir yandan da daha önce birkaç deneme ile başladığı müzik, bale, opera, tiyatro ve edebiyat konularında çalışmaya ve yazmaya devam etti.
Türk Folklor Araştırmaları (1949 & 1980), Hisar (1950 & 1980), Müzik Görüşleri (1951), Pazar Postası (1953 & 1954), Forum (1954) ve Ulus (1955) ilk dönem yazılarının çıktığı yayınlardır.
John Davison Rockefeller tarafından kurulmuş olan Rockefeller Vakfının verdiği bursla New York’a gitti ve bale, opera ve tiyatro hakkında araştırmalar yaptı. Aynı vakfın imkânlarıyla Londra’da bulundu. Bir süre Forum dergisini ve yayınlarını yönetti.
Metin And, yazı hayatına 1954 yılında edebiyat, opera ve bale eleştirmenliği ile başladı, Ulus gazetesinde 15 yıl boyunca tiyatro eleştirileri yazdı.
Kuruluşundan itibaren Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tiyatro Enstitüsü’nde (daha sonra Tiyatro Kürsüsü / Tiyatro Bölümü) otuz yılı aşkın bir süre öğretim görevlisi ve öğretim üyesi olarak çalıştı.
Metin And, 1969 yılında “Meşrutiyet Çağı Siyasal, Hukuksal ve Toplumsal Düzeninin Türk Tiyatrosuna Etkisi” adlı teziyle doktor, 1975 yılında da “Osmanlı Tiyatrosu” başlıklı teziyle doçent, 1980 yılında “Dünyada ve Bizde Gölge Oyunu” adlı takdim teziyle profesör oldu. 1994 yılında emekliye ayrıldı.
Metin And, emekli olduktan sonra da Boğaziçi Üniversitesi ve Bilkent Üniversitesinde üçer yıl “Kültür Tarihi” dersleri okuttu. Amerika, Almanya ve Japonya’da birçok üniversitede konuk öğretim üyesi olarak dersler verdi. Gençliğinden beri gezdiği yerlerde bulunan arşiv ve kütüphanelerde araştırmalar yaparak bilgi ve belge toplamaya özen gösterdi.
Ayrıca Amerika, Sovyetler Birliği, Çin ve Ortadoğu ülkelerinde konferans turnelerine çıktı. Radyo programları hazırladı, belgesel film senaryoları yazdı. Geleneksel Türk tiyatrosunun kökenleri, etkileşimleri ve kültürel boyutları üzerinde uzmanlaştı.
Metin And gölge oyunu, kukla, meddah, seyirlik köy oyunları, geleneksel Türk tiyatrosunun kökeni ve yüzyıllar boyunca geçirdiği evreler üzerine dünyada yankı uyandıran çalışmalar yapmış, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e modern Türk tiyatrosunun tarihiyle ilgili eserler kaleme almıştır. Batı etkisiyle gelişen Türk tiyatrosunun dönemlerini belgelere dayalı bir yöntemle araştırdı. Karşılaştırmalı tiyatro araştırmalarının öncülerinden biri oldu.
1973 yılında yazdığı “Tiyatro Kılavuzu” adlı kitabı Dünya ve Türk tiyatrosunu inceleyen başvuru kitabıdır. Metin And, bu kitabında tiyatronun ilk çağlardan günümüze kadar olan gelişimini ayrıntılı bir biçimde incelemiş, tiyatroda köklü değişikliklere yol açan tiyatro kuramcılarını anlatmış, tiyatro akımlarına değinmiş, ayrıca sahne tekniği ve tiyatro terimlerine de yer vermiştir. Kitabın sonunda ayrıca oldukça kapsamlı bir “Tiyatro terimleri sözlüğü” de bulunmaktadır. Kitapta tiyatro tarihiyle ilgili fotoğraf, gravür, kroki ve çizimlere de yer verilmiştir.
Metin And, 30 Eylül 2008 tarihinde Ankara’da 81 yaşında kalp krizi sonucu ölmüştür. İstanbul’da Yeni Topkapı Mezarlığı’nda defnedildi.
Metin And’ın Elli dört kitabı ve 1500’e yakın makalesi vardır.
Ödülleri:
1970 – Türk Dil Kurumu Bilim Ödülü
1980 – Türkiye İş Bankası Bilimsel Araştırma Ödülü
1983 – Sedat Simavi Sosyal Bilimler Ödülü
1985 – Fransız Devletinin “Officier de l’ordre des Arts et des Letres” Nişânı
1991 – İtalya Cumhurbaşkanlığı Şövalyelik Nişânı
1998 – Türkiye Bilimler Akademisi Hizmet Ödülü
Kitapları:
1958 – Gönlü Yüce Türk: Yüzyıllar Boyunca Bale Eserlerinde Türkler
1959 – Kırk Gün Kırk Gece: Eski Donanma ve Şenliklerde Seyirlik Oyunlar
1962 – Dionisos ve Anadolu Köylüsü
1962 – Bizans Tiyatrosu
1962 – Kavuklu Hamdi’den Üç Orta Oyunu: Büyücü Hoca-Fotoğrafcı-Eskici Abdi
1963 & 1982 – Ataç Tiyatroda: Ataç’ın Tiyatro Eleştirileri ve Yazıları Üzerine İnceleme
1964 – Türk Köylü Oyunları
1969 – Geleneksel Türk Tiyatrosu: Kukla Karagöz Ortaoyunu
1970 – 100 Soruda Türk Tiyatrosu
1971 & 1908 & 1923 – Meşrutiyet Döneminde Türk Tiyatrosu
1972 & 1839 & 1908 – Tanzimat ve İstibdat Döneminde Türk Tiyatrosu
1973 – 50 Yılın Türk Tiyatrosu
1974 & 2003 – Oyun ve Büyü. Türk Kültüründe Oyun Kavramı
1976 – Osmanlı Dönemi Minyatürleri
1976 & 1999 – Osmanlı Tiyatrosu: Kuruluşu-Gelişimi-Katkısı
1977 – Dünyada ve Bizde Gölge Oyunu
1981 – Kültürel Etkinlikler ve Büyük Kuruluşlar
1982 – Ataç Tiyatroda
1982 – Osmanlı Şenliklerinde Türk Sanatları
1983 – Atatürk ve Tiyatro
1983 – Şair Evlenmesinden Önce Türk Oyunları
1983 – Selection Of 33 Turkish Miniatures
1983 – Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu
1985 – Geleneksel Türk Tiyatrosu: Köylü ve Halk Tiyatrosu Gelenekleri
1989 – Türkiye’de İtalyan Sahnesi-İtalyan Sahnesinde Türkiye
2004 – La Scena Italiana in Turchia-La Turchia Sulla Scena Italiana adıyla yapılan İtalyanca baskısı
1994 & 2010 – 16. Yüzyılda İstanbul: Kent-Saray-Günlük Yaşam
1966 – Tiyatro Terimleri Sözlüğü (Haldun Taner, Özdemir Nutku’yla)
1998 & 2007 & 2014 – Minyatürlerle Osmanlı-İslâm Mitologyası
1999 – Tiyatro, Bale ve Opera Sahnelerinde Kanûnî Süleyman İmgesi
2000 – 40 Gün 40 Gece: Osmanlı Düğünleri-Şenlikleri-Geçit Alayları
2002 – Ritüelden Drama. Kerbelâ-Muharrem-Ta’ziye
2002 & 2014 – Osmanlı Tasvir Sanatları: 1. Minyatür
1992 – Oyun ve Bügü
2002 – Kerbelâ-Muharrem Ta’ziye
2004 – Başlangıcından 1983’e Türk Tiyatro Tarihi
2002 – Türk Kültüründe Oyun Kavramı