Diyet diabet tedavisinin vazgeçilmez bir parçası. Medikal tedaviye eşlik eden diyet tedavisi Tip 2 diabetlilerde bazen tedavinin tümünü de oluşturabilmektedir.
Diyet tedavisinde en önemli görev hastaya düşer. Diyet konusunda gerektiği gibi bilgilenen bir diabetlinin diyetini çok daha başarıyla sürdürebileceğini öngörüyoruz.
Diabet açısından diyet tedavisinin amaçlarını şöyle sıralayabiliriz:
Diabetlinin tüm hayatı boyunca uygulayabileceği ideal beslenme programını oluşturmak
Hiperglisemi ve hipoglisemiyi önlemek
İdeal vücut ağırlığını sağlamak ve korumak
Hastalıkla ilgili olarak uzun dönemde gelişebilecek komplikasyonları önlemek
Tip 1 diabetlilerde çocukluk ve adolesan döneminde normal büyüme ve gelişmeyi sağlamak
Diabetik gebe ve emziklilerde yeterli ve dengeli beslenmeyi sağlamak kısaca hastanın yaşam kalitesini artırmak ve yaşam süresini uzatmak.
Tip 1 ve Tip 2 diabetliler için diyet
Diyette iki ayrı tip diabet için farklı hedefler söz konusudur. Diyetin temel hedefi uygun vücut ağırlığını sağlamak ve sürdürmektir. Tip 1 diabetlilerin genellikle genç zayıf ya da ideal kilosunda olduklarını görürüz.
O halde Tip 1 diabette diyetin temel hedefi ideal kilonun sürdürülmesine yardımcı olmalıdır. Bu hastaların günlük kalori gereksinimleri tespit edilerek düzenli aralıklarla beslenmeleri sağlanmalıdır. Diyetin diabetle ilgili önemli hedeflerinden diğer bazılar ise şöyle sıralanabilir:
Çocukların büyüme ve gelişmesini sağlamak hiper ve hipoglisemileri önlemek. İnsüline bağımlı olmayan Tip 2 diabetlilerin %80-85’inin ideal kilolarının üzerinde olduklarını görürüz. Bu gibi Tip 2 diabetliler için diyetin temel hedefi ideal kiloya indirmektir.
Diyet tedavisi ile normal kilosuna inen hastaların da kilolarını koruyabilecekleri bir kalori tespit edilerek tedaviye devam edilir. Diyet diabetlinin yaşına boyuna kilosuna fiziksel aktivite düzeyine kullandığı ilaçlara beslenme alışkanlıklarına ve fizyolojik şartlara uygun olarak hazırlanır.
Günlük kalori miktarı ve alınacak enerji hastayı ideal vücut ağırlığına ulaştıracak biçimde ayarlanır. Bireyin bazal metabolizma hızı (BMH) fiziksel aktivite ve besinlerin termik etkisi toplam enerji harcamasını belirler.
Ancak yaş cins boy & ağırlık büyüme, gelişme enfeksiyon fiziksel aktivite diyetin bileşimi gibi etmenler bazal metabolizmayı etkilediğinden değişik aktivite düzeyleri için ağırlığa göre enerji gereksiniminin hesaplanması daha pratik bir yöntemdir.
Diabetlinin diyeti için besin öğelerinin oranlarını sıralamak gerekirse:
Günlük enerjinin %50-60’ı karbonhidratlardan sağlanmalı. Bu oranın 2-3’ü kompleks karbonhidratlar olmalı. Diyetin posa içeriği yetişkinlerde 25-30 gr. çocuklarda ise günlük 15 gr. olmalı. Posa içeriği yüksek olan yiyecekler kan şekerinin daha geç ve yavaş yükselmesini sağlar. Günlük enerjinin proteinden gelen oranı %15-20’yi geçmemelidir.
Fakat diabetin komplikasyonları göz önüne alındığında genellikle %12-15 uygulanır. Protein miktarı yetişkinler için 0.8 gr/kg/ gün çocuklar için ise 1.5 gr/ kg/ güne kadar düşürülür. Vücut ağırlığı ve kan lipidleri normal olan diabetlilerde enerjinin %30’u yağlardan oluşmalı ve kolestrol alımı 300 mg/ gün olacak şekilde diyet düzenlenmelidir.
Günlük sodyum alımı 3 gr/gün veya her 1000 kcal/gün için 1 gr. olarak hesaplanır. Nefropati ve hipertansiyon varsa sodyum alımı 2 gr/ gün olarak kısıtlanır. Kontrolsüz şişman hiperlipidemili diabetlilerde alkol alımı yasaklanır.
Diabeti ayarlı olan komplikasyon gelişmemiş diabetikler günlük total kalori içinde hesaplanarak ölçülü olarak alkol alabilirler ancak aç kalan veya öğün atlayan kişilerde alkol alımı hipoglisemiye neden olabilir.
Diabetlilerin vitamin mineral ihtiyacı diabetli olmayan kişilerle aynıdır. Öğünler 5-6 kez olacak şekilde hastanın yaşam şekli ve beslenme alışkanlıkları gözönüne alınarak hesaplanır. Diyete nasıl başlayacağız?
Diabetli olduğunuzu öğrendiğinizde sizden ilk istenen şeylerden biri yemek alışkanlıklarınızı değiştirmenizdir. Bu sevdiğiniz her yiyecekten uzak yasaklarla dolu katı bir rejim anlamında değildir. Sağlıklı planlı ve ölçülü yemek yeme düzenidir sizden istenen.
Diabetli olsun olmasın tüm sağlıklı insanların Rafine şeker (çay şekeri bal tatlı meşrubat vb.) hamur işi yiyecek tüketimini kısıtlaması Sebzeler ve kepekli ekmek gibi bol posa içeren yiyecekleri tercih etmesi Az az ve sık sık yemek yemesi Doymuş yağ ve kolestrolden zengin olan et süt yoğurt peynir yumurta gibi yiyecekleri belirli bir miktarda tüketmesi Sigara alkol ve aşırı tuz kullanmaması gerekir.
Diabette temel sorun pankreastan salgılanan insülin hormonunun yetersizliğidir. Uzun süre aç kalındığında kontrol kaybedilerek bir sonraki öğünde fazla yiyecek alınır. Pankreas bu aşırı alıma yetecek insülini sağlayamaz. Bu da kan dengesini bozar. 2.5-3 saat aralıklarla düzenli yemek yemeniz bu sorunu ortadan kaldıracaktır. Bir günde yemeniz gereken yiyecekleri Tip 2 diabetli iseniz 3 ana 2-3 ara öğünde;
Tip 1 diabetli iseniz 3 ara öğünde almanız gerekir. Ana öğünlerde belirli bir miktar yemeye alıştığınızdan bunların bir kısmını ara öğüne kaydırmak başlangıçta size zor gelebilir. Ancak zamanla bu düzenin sizi hipoglisemi (kan şekeri düşüklüğü) ve hiperglisemilerden (kan şekeri yüksekliği) koruduğunu fark edeceksiniz. Azar azar ve sık sık beslenme genellikle vücut ağırlığı fazla olan diabetlilerin kilo vermesi için de önemlidir.
Yemek düzeni bozulursa Mesleğiniz ya da özel bir davet sebebiyle yemek düzeninizde meydana gelebilecek değişiklikleri önceden alacağınız önlemlerle kontrolü sürdürebilirsiniz. Bir diabetli olarak o gün ya da gecede yiyeceklerinize çok dikkat etmeniz gerekir. Diyelim ki yarın bir davet var. O zaman gün içinde akşam biraz daha fazla yemek tüketmek amacıyla öğün atlamamanız gerekir.
Yiyeceklerinizi yine 5-6 öğüne bölerek tüketmelisiniz. Bu özel günde sabah kahvaltınızı zamanında yapıp öğle yemeğinizi ve ikindi öğününüzü de yemelisiniz. Öncelikle şeker ve şekerli yiyeceklerden kızartmalardan uzak durmanız gerekir. İçki içmeyi düşünüyorsanız bir kadehi en az bir saatte tüketin. Bira ve şarabın dışında bir içki seçmeye dikkat edin. Tüm yiyecek ve içecekleri bir anda değil bir akşama ya da yemek önce ve sonrasına yayarak tüketmelisiniz.
Diyeti sürekli kılmak için öneriler Diyet yaparken karşılaşılan en önemli problemlerden biri de bir süre sonra diyetin hastaya monoton gelmeye başlamasıdır. Diyet uzmanlarının da asıl görevi size sevdiğiniz yiyecekleri içeren sizi sıkmayacak bir diyet programı hazırlamaktır.
Bu amaçla hazırlanan değişim listelerini iyice incelemeniz diyetinizi monotonluktan çıkaracaktır. Diyet uzmanınız tarafından size verilen diyet listesine ek olarak bir değişim listesi de verilir. Bu listeyi iyice incelerseniz ev dışında da yenilen yiyeceklerin değişim karşılıklarını kontrol edebilirsiniz. Yine de şu uyarıları yapmayı gerekli görüyoruz:
Fast food yiyecekleri mümkün olduğu kadar az tüketiniz.
Yağda kızartılmış yiyecekler yerine ızgara olanları tercih ediniz. Milföy hamuru çok yağlı olduğu için milföyden yapılmış börekleri yemeyiniz. Börekleri de mümkün olduğu kadar evde kendiniz yapınız.