Sağlıklı Yaşam İçin; Şişmanlıktan Sakınarak Formu Korumanın Yolları, Sağlıklı Beslenmek Ve Diyet Yapmak

Sağlıklı Yaşam

Hipokrat, (Tıbbın Babası), sağlıklı yaşamın temel ilkesini bireyin kişisel yapısı ve ”değişik besinlerin gücünü’’nü bilmek, şeklinde tanımlar.

WHO (Dünya Sağlık Örgütü), sağlığı, fiziksel, bedensel, ruhsal yönden tam bir iyilik hali olarak tanımlamıştır.

Beslenme

Sağlıklı büyüme ve gelişme, mevcut sağlığın korunması, yaşam süresi ve yaşam kalitesinin arttırılması için besinlerin yeterli ve dengeli ve çeşitli olarak tüketilmesidir.

Dünya Sağlık Örgütü, Şişmanlığı E66 kodlu hastalık olarak kabul etmiştir!

Şişmanlık Nedir?

Şişmanlık, vücutta yağ dokusunun artmasıyla ortaya çıkan durumdur. Hem göze hoş gelmeyen bir görüntü verir, hem de pek çok hastalığın oluşmasını kolaylaştırır. Dünyada birçok ülkede nüfusun ortalama vücut ağırlığı ve obesite sıklığı giderek artmakta, buna paralel olarak da tip 2 diyabet sıklığı ve ona eşlik eden kardiyovasküler sorunlar da artmaktadır.

Küresel obezite’den payını alıyor olan ülkemizle ilgili olarak yapılan, TURDEP çalışması verilerine göre

Samsun, Gaziantep, Konya, Ankara ve İstanbul’da %25’in üzerinde
Erzurum, Diyarbakır, Denizli, Bursa ve Malatya’da %20’nin altında
Trabzon, Eskişehir, Antalya, İzmir ve Adana’da ise %20-24.9’dur.

Yaşlanmayla birlikte artmakta, 55-59 yaş grubunda en yüksek %34.8, orta yaş grubunda %30
Okur-Yazar olmayanlarda %33.4, yüksek okul mezunlarında %10
Dar gelirli gruplarda (asgari ücretin altı) %22.6, yüksek gelir gruplarında %15.5
Bel çevresine göre kadınlarda santral obezite %49.2, erkeklerde %17.2, ortalama %34.9 bulunmuştur.
Kentte yaşayanlarda santral obezite %36.5, kırda %32.3’tür

Beden ağırlığı bileşenleri

Adipoz doku, Kas, Organlar, Sıvılar, Yağsız kütle (Lean body mass = LBM), Adipoz doku (Yağ kütlesi = Fat mass (FM) olarak bilinmektedir.
Adipoz doku, bedenin başlıca enerji deposudur.
Yetişkin erkeklerde vücut ağırlığının %12-15’i (%4-7’si temel yağ)
Yetişkin kadınlarda ise % 20-27’si (%12’si temel yağ). Her iki cinste de temel yağ kemik iliğinde, kalpte, akciğerlerde, dalakta, sinir sisteminde, böbreklerde ve barsaklarda bulunur. Kalan depo yağı olup deri altında ve iç organların etrafında yer alır.
Kilo alma, hamilelikte, menopoz döneminde, yer, okul, iş vb. değiştirme, çocukluktan gelen kilolar, uzun yıllar şişman kalıp önlem almama, yo yo diyeti uygulama (sık alıp verme, çok düşük kalorili diyetler uygulama), kullanılan ilaçlar, kötü genetik miras, yanlış beslenme gibi nedenlerle oluşmaktadır.

Bel-Kalça Oranı (WHR):

Hastalıklarda risk saptanmasında daha çok kullanılır.

Erkeklerde üst vücut (android), Kadınlarda alt vücut (jineoid) şişmanlık daha sıktır.
Bel-kalça oranının erkeklerde 0.95-1, kadınlarda 0.8-0.85 üzerinde olması şişmanlık göstergesidir.
Bu durum özellikle kalp-damar, diyabet ve metabolik sendrom hastalıkları riskinin arttığını belirtir.

Bel çevresi ölçümü

Bel çevresinin;

Erkeklerde; 102 cm (94)

Kadınlarda; 88 cm (80) olması riskli kabul edilmekte ve BKİ değerlendirmesinden daha etkili bulunmaktadır.

Şişmanlığın Ortaya Çıkışıyla İlgili Faktörler

Cinsiyet (Kadınlarda çok)

Sosyo ekonomik düzey
Davranışsal etmenler (hızlı yeme, atıştırma, oburluk, öğün atlama, fazla Yaş (Genelde orta yaş)
Yağlı yeme
Endokrin bozukluklar (hipotiroidi, vb.)
Fiziksel aktivite azlığı
Kültürel geçiş

Kilo Vermek İçin Kullanılacak En Uygun Yöntemler

Bilimsel diyet programı uygulanması,
Bilimsel egzersiz programı uygulanması,
Yaşam alışkanlıklarının değiştirilmesi,
Psikolojik destek sağlanması (Davranış terapisi),
Kilo verme yavaş olmalı, çok düşük kalorili diyetler zararlı.
Haftalık ağırlık kaybı 0.5-1 kg olmalıdır.

Zayıflamak sabır ve irade gerektirir. Diyet yapmaya kesin karar verildikten sonra başlanmalıdır!

Diyete yeni başlandığında metabolizma yavaşladığı için bir süre kilo vermek zor olabilir, ancak ısrarla devam edildiğinde başarı sağlanır. Bu nedenle asla vazgeçilmemelidir!

Çok düşük kalorili diyetlerin yol açtığı sorunlar (200-800 kalori)
İlk haftasında hızlı kilo kaybı (0.78 kg / gün) olur (daha çok su, mineral atılır).
Protein ve potasyum kaybı için önlem alınması gerekir.
İdrarla keton atımının artması böbrekten ürik asit temizlenmesini engeller ve serum düzeyi artar.
Adipoz dokunun hızlı mobilizasyonu sonucu serum kolesterol düzeyi yükselir safra taşı oluşumu riski artar.

Hızlı kilo kaybı soğuğa toleransı azaltır.

Yorgunluk
Sinirlilik
Kabızlık
Deri kuruluğu
Saçlarda incelme

Menstruasyon düzeninde bozukluk gibi belirtiler ortaya çıkar!!!!

Bilinçsiz zayıflamada besinlerin az alınmasının zararları

Kansızlık (Demir eksikliği anemisi), Protein enerji malnütrüsyonu, Basit guatr (İyot eksikliği), Beriberi (B1: Tiamin vitamini yetersizliği), Pellegra (Niasin Vit. Yet), Raşitizm, X ve O bacak, Diş çürükleri, (Kalsiyum ve D Vitamini Yetersizliği), Zayıflık (Kaşeksi), Kemik Erimesi, Depresyon, Yorgunluk, Halsizlık, Sinirlilik, Tahammülsüzlü, Hormonal Sıkıntılar, ilk akla gelen sorunlardır.

Egzersizin yararları: Enerjisi sınırlı diyetle birlikte yapılan egzersiz;

Yağsız dokunun korunmasını sağlar.
Dinlenme metabolik hızının düşüşünü engeller.
Yağ dokusunun harcanmasını arttırır. (Özellikle hipertrofik şişmanlar hiperplastiklerden daha çok ağırlık yitirirler.)

Rutin Fiziksel aktivitenin Bedenin İşlevine Etkileri:

Oksijen alımı ve kalpten kan akımı hacmini arttırır.
Kan basıncını azaltır.
Kalp kasının gücünü arttırır.
İskelet kasının kapiller yoğunluğunu arttırır.
İskelet kasında aerobik enzimlerin aktivitelerini arttırır.
Azami oksijen alımında laktik asit oluşumunu azaltır yorgunluğu geciktirir.
Serbest yağ asitlerinin kullanımını arttırarak glikojen deposunun boşalmasını geciktirir.
Metabolizmayı hızlandırır.
HDL / LDL oranını arttırır.
Eklemlerin yapı ve işlevini iyileştirir.
Kas gücünü artırır.
Kas içindeki sinir ipliklerinin işlevini arttırır.
Kan plateletlerinin agregasyonunu azaltarak pıhtı oluşumunu önler.
Osteoporoz (kemik erimesi) oluşumunu önler.
Glikoz kullanımını arttırarak şeker hastalığının önlenmesi ve kontrolünde yardımcı olur.

Besinlerin aşırı alınmasının zararları:

Koroner kalp hastalığı (Kalp krizi)
Yüksek tansiyon
Kan yağlarının yükselmesi
Damar sertliği
Şeker hastalığı
İnme
Gut hastalığı
Eklemlerde kireçlenme
Topuk dikeni
Bazı kanser türleri (mide, barsak, meme, prostat, akciğer)
Yemek borusu iltihabı
Mide fıtığı
Safra kesesi taşları
Karaciğerde yağlanma
Cilt yırtılmaları
Ciltte aşırı kıllanma (özellikle kadınlarda)
Uykuda nefes alamama
Pisikososyal durumda kötüleşme (sosyal yaşamdan uzaklaşma, özgüvende azalma, sıkıntı, depresyon)
Sigara ve alkol alışkanlığı
Fiziksel aktivitede azalma
İşsizlik gibi durumlara neden olmakta, ekonomik sıkıntılar yaratmaktadır.

Şişmanlarda,

Kalp ve damar hastalıklarından ölümler, 4 kat fazla, Hipertansiyon ise 3 kat fazla görülmektedir.

Varisler
Sırt ağrıları
Artritler
Selülit

Vücutta su tutulumu (ödem) gibi eşlik eden hastalıklar nedeniyle, şişmanlık, sağlık harcamalarını arttırmaktadır!

ABD’de, erken ölüm nedenleri içinde

1. sırada sigara

2. sırada obezite yer almakta olup, 2030‘da ABD nüfüsunun %100 şişman olması beklenmektedir!!!

Yaşamın kısalması!

Yaşam sigorta şirketlerinin derledikleri verilere göre, ideal ağırlığı %40 üstünde olanlarda ölüm oranı %90 daha çoktur!

Kalori harcamasını arttırmak için;

Davranış değişikliği, egzersiz (bilimsel)’le kilo vermede risk azken, termojenik ilaçlar, absorbsiyonun engellenmesi, barsak kısaltma ameliyatları gibi yöntemlerde risk çok bulunmuştur.

İlaç Tedavisi Uygulanmasında Kriterler

Belirli bir hastalık veya cerrahi müdahale için zayıflaması gerekli görülenler
En az 6 ay süreyle düşük enerjili diyet, egzersiz ve davranış değişikliği uygulandığında yanıt vermeyenler
Aşırı şişmanlar (BKI 40 ve üzerinde)’da önerilmektedir.

İlaçların Nitelikleri

Altı ay kullanıldığında belirgin etki gösterebilmeli ve 2 yıl kullanıldığında sağlık yönünden güvenirliliği saptanmış olmalı
Beden yağının azalmasında etkin, fakat yağsız kütleyi koruyucu olmalı
Kısa ve uzun dönemde önemli yan etkisi olmamalı
Bağımlılık yapmamalı

Şu anda en yaygın kullanılanlar;
Xenical (Orlistat)
Reductil (Sibutramin)

Gerçek Hedef: Haftada 0.5-1kg ağırlık kaybı sağlamaktır. Enerji alımı ve tüketimi arasında yapılacak %5’lik hata yılda 7 kg aldırmaktadır!

Rejim yapan kişinin uyması gereken kurallar;

Günlük tutma (diyet ve egzersiz)
Alışverişi rehberi hazırlama
Az kalorili yemek tarifleri geliştirme
Uygun menü planlama ve uyma
Düzenli egzersiz
Aşırı yağlı besin tüketimini azaltma (Örnek: Cips, ağızda 20 sn, kalçalarda 20 yıl!)
Daha az kırmızı, daha çok tavuk balık eti tüketme
Daha fazla sebze yeterli meyve
Alkolden uzak durma
Günde 6-8 bardak su içme
Yemekleri iyi çiğneme
Aç karnına alışveriş yapmama
Masaya yemeği küçük tabakta getirme.

Aile bireyleri ile birlikte yeniyorsa önce onların tabaklarına koy, kendine az bırakma

Tabakta yemeğin yağlı kısmını bırakma
Yeme isteği duyduğunda su içme
Yemek sırasında ve sonrasında da bol su içme
Yaşam Biçimine İlişkin Davranış Değişikliği
Üç km.den daha kısa mesafeler için taşıta binmeyin, yürüyün.
Alışveriş yapacağınız yerin uzaklığı 3 km.den azsa yürüyerek gidin. Satın aldıklarınızı kendiniz taşıyın. Böylece aşırı ve gereksiz yiyecek ve içecekleri almaktan kaçınmış olursunuz.
Her gün en az 1 saat yürüyün.
Çanta vb. eşyalarınızı başkalarına taşıtmayın.
4 kattan daha az apartman vb. yerlerde asansöre binmeyin, yürüyerek inip çıkın.

Yitirilen ağırlığın korunması

Kilo verebilen bireylerin %95’i beş yıl içinde tekrar kilo almaktalar. (Başarı %5)
Diyet yapmadan önceki miktarlarda yemeye başlanmamalı, en az %25 daha azaltılmalıdır.
Fiziksel aktiviteye mutlaka devam edilmelidir.
Davranış değişikliği kalıcı olmalıdır.

Sık sık diyet yapıp kilo verip alanlar, diyet yapmadan zaman içinde yavaş yavaş kilo alanlara göre daha sağlıksızdırlar!

Amaç;

Aç kalmak değil, bilgilenerek beslenmek, sağlığı korumak, gerektiğinde diyetisyene danışarak, sağlıklı beslenmek, sağlıklı nesillerle sağlıklıyaşamak ve Yaşlanmak olmalıdır.

Unutmayalım! Büyük işler yapmasak da, küçük işleri büyük bir sabır ve sevgi ile yapabiliriz.

Uzman Diyetisyen Zühal Aynacı Bayel.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir